نقش فرد در ساختارهای اجتماعی از دیدگاه قرآن (با تاکید بر تفسیر المیزان و تسنیم)

یکی از اساسی ترین موضوعاتی که در شناخت جامعه نقش تعیین کننده ای دارد، اصالت فرد یا جامعه و رابطه متقابل آن هاست. در پاسخ به این پرسش که «جامعه چیست؟»، می توان به سه رویکرد اشاره کرد: رویکرد اول جامعه را کلیتی ماورای افراد در نظر گرفته و آن را فراتر از حاصل جمع افراد می داند، بنابراین جامعه ماهیتی ویژه دارد که نمی توان آن را با خصوصیات تک تک افراد جامعه مرتبط ساخت. مکاتب ساخت گرایی، کارکردگرایی و ستیزگرایی عمدتا در ذیل چنین برداشتی از جامعه قابل فهمند. رویکرد دوم برآنست که جامعه چیزی جز برآیند افراد تشکیل دهنده آن نیست لذا هر پدیده اجتماعی در تحلیل نهایی پدیده فردی است. این رویکرد، جامعه را حاصل جمع کمی افراد می داند و حداکثر به مطالعه پدیده های اجتماعی در قالب روان شناسی اجتماعی می پردازد. مکاتبی همچون مبادله و رفتارگرایی به این برداشت از جامعه نزدیکند. رویکرد سوم، نه جامعه را واقعیتی ثابت و شی شده در خارج و نه آن را حاصل جمع وجود تک تک افراد، بلکه حاصل یک فرآیند و ناشی از تداوم تعامل میان افراد و گروه های اجتماعی می داندو لذا هر پدیده اجتماعی، نتیجه یک مجموعه روابط متقابل میان کنشگران است. جامعه در این حال واقعیتی سیال و هر لحظه در حال آفرینش است. دیدگاه های کنش متقابل نمادین، پدیدارشناسی و عاملیت ساختار در این نحله قرار می گیرند. دیدگاه قرآن به دلیل داشتن مبانی هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی متفاوت با این رویکردها متفاوت بوده و اصالت را از آن فرد و جامعه هردو می داند، انسان در بینش قران دارای فطرت الهی،آگاه، آزاد، مختار، مسئول و مکلف بوده و علی رغم وجود ساختارهای اجتماعی، تصمیم گیرنده نهایی، خود فرد است و حتی مامور به تغییر ساختارهای موجود می باشد. واژگان کلیدی: فرد، جامعه، اصالت، جامعه گرایی، فردگرایی